Korpus Ochrony Pogranicza gen. bryg. Wilhelma Orlika-RĂźckemanna

[Maciej]

Korpus Ochrony Pogranicza

OdwrĂłt na Szack

W nocy z 27 na 28 wrzeÂśnia 1939 roku oddziaÂły Korpusu Ochrony Pogranicza dowodzone przez gen. bryg. Wilhelma Orlika-RĂźckemanna, znalazÂły siĂŞ w rejonie Szacka. G³ówne siÂły kolumny pó³nocnej, ktĂłre dotarÂły do lasu na pó³noc od Szacka, w okolicach miejscowoÂści Mielniki, stanowiÂła Brygada KOP „Polesie” dowodzona przez pÂłk. dypl. Tadeusza Ró¿yckiego-KoÂłodziejczyka. Kolumna poÂłudniowa, ktĂłrÂą dowodziÂł ppÂłk Nikodem Sulik, po ciĂŞÂżkim i mĂŞczÂącym marszu dotarÂła w rejon na pó³nocny wschĂłd od Szacka.

Po drodze napotkano kolumnĂŞ taborowÂą z Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, dowodzonej przez gen. Franciszka Kleeberga. ZnajdowaÂł siĂŞ on okoÂło 30 km od oddzia³ów KOP, w rejonie WÂłodawy. Ze wzglĂŞdu na trudne warunki terenowe (bagna, jeziora, nieutwardzone drogi), gen. Orlik-RĂźckemann, wytyczajÂąc kierunek marszu na przeprawy na Bugu pod Grabowem i Koszarami, musiaÂł przejœÌ przez Szack. Droga prowadziÂła przez szerokÂą groblĂŞ, pomiĂŞdzy dwoma jeziorkami Lucemierz i Czarne. Teren wokoÂło byÂł grzÂąski i podmokÂły. W dodatku Szack byÂł zajĂŞty przez siÂły sowieckie, o ktĂłrch Polacy nic bliÂższego nie wiedzieli. Gen. Orlik-RĂźckemann postanowiÂł przebiĂŚ siĂŞ przez Szack i kontynuowaĂŚ marsz w kierunku przepraw na Bugu.

W rejonie Szacka rozÂłoÂżyÂła swoje siÂły 52. DS dowodzona przez pÂłk. Iwana Russijanowa, liczÂąca 13 000 ÂżoÂłnierzy. Od godz. 14 w Szacku znajdowaÂł siĂŞ 411. Batalion CzoÂłgĂłw i 54 Dywizjon Artylerii Ppanc., ktĂłre uprzednio wziĂŞÂły do niewoli bez walki okoÂło 400 ÂżoÂłnierzy polskich (w tym 22 oficerĂłw). Rosjanie takÂże nie znali dokÂładnie polskich siÂł, ale dowĂłdca 52. DS postanowiÂł rozbiĂŚ je, wykonujÂąc marsz w kierunku WÂłodawy. 28 wrzeÂśnia rano przyszedÂł meldunek informujÂący, Âże w rejonie Szacka rozbity zostaÂł 411. Batalion CzoÂłgĂłw dowodzony przez kpt. Nieseniuka. WczeÂśniej dowiedziaÂł siĂŞ on, Âże rzekomo do niewoli chce siĂŞ poddaĂŚ oddziaÂł polskiej kawalerii. Batalion ruszyÂł i w rejonie jeziora Lucmierz dostaÂł siĂŞ pod ogieĂą polskich armat przeciwpancernych, ktĂłre zniszczyÂły wszystkie sowieckie czoÂłgi. Z batalionu uratowaÂło siĂŞ trzech rannych ÂżoÂłnierzy.

By³a to dla Rosjan wiadomoœÌ pora¿aj¹ca. Min¹³ d³u¿szy czas, nim p³k Russijanow skierowa³ w rejon Szacka znaczne si³y piechoty, artylerii i saperów.

[Maciej]

Krwawa przeprawa przez Bug

Sytuacja przedstawiaÂła siĂŞ nastĂŞpujÂąco. OddziaÂły KOP rozmieszczone zostaÂły na zachodnim skraju lasu od miejscowoÂści Mielniki po uroczysko Morawskie, siĂŞgajÂąc bagien Prypeci. OdlegÂłoœÌ pomiĂŞdzy polskimi oddziaÂłami wynosiÂła od 2 do 5 km. PpÂłk Nikodem Sulik otrzymaÂł zadanie wyparcia oddzia³ów Armii Czerwonej z Szacka, na ktĂłry postanowiÂł uderzyĂŚ siÂłami batalionĂłw KOP „BereÂźne” i „Rokitno” oraz batalionem piechoty dowodzonym przez mjr. JĂłzefa Balcerzaka. Natarcie miaÂł wspieraĂŚ dywizjon artylerii mjr. Stefana Czernika.

Zanim bataliony przystÂąpiÂły do wykonywania postawionych im zadaĂą, na przedpolu pojawiÂły siĂŞ czoÂłgi z 411. batalionu kpt. Nieseniuka. Ogniem armat ppanc. zostaÂło zniszczonym osiem sowieckich czoÂłgĂłw. Do natarcia ruszyÂł batalion mjr. Balcerzaka wsparty ogniem wÂłasnej artylerii. Za nim ruszyÂł batalion KOP „BereÂźne” dowodzony przez mjr. ÂŻurowskiego. Polacy uderzyli z impetem pomimo silnego ognia prowadzonego z broni maszynowej i artylerii sowieckiej. W Szacku doszÂło do zaciĂŞtych walk, ktĂłrych szala przechyliÂła siĂŞ na korzyœÌ ÂżoÂłnierzy polskich. Rozbici Sowieci wycofali siĂŞ w kierunku na Mielniki lub PiszczĂŞ, a droga przez Szack okoÂło poÂłudnia zostaÂła otwarta.

Dwie godziny póŸniej, sowieckie samoloty zbombardowaÂły oddziaÂły polskie znajdujÂące siĂŞ w Szacku. ByÂł on takÂże ostrzeliwany przez artyleriĂŞ. NastĂŞpnie wyszÂło ze skraju lasu natarcie piechoty wroga, zatrzymane ogniem broni maszynowej kompanii KOP „Tyszyca” i artyleriĂŞ. Obrona Szacka zostaÂła wzmocniona batalionem KOP „Sarny”. Rosjanie wprowadzali do walki kolejne pododdziaÂły, ale te najczĂŞÂściej w sile kompanii nie byÂły w stanie sforsowaĂŚ polskiej obrony.

Gen. Orlik-Rßckemann przekaza³ p³k. Tadeuszowi Ró¿yckiemu-Ko³odziejczykowi rozkaz oskrzydlenia nieprzyjaciela nacieraj¹cego na Szack si³ami przynajmniej jednego batalionu piechoty. P³k Ró¿ycki-Ko³odziejczyk, obawiaj¹c siê jednak os³abienia brygady, w³¹czy³ do akcji tylko jedn¹ kompaniê piechoty, resztê oddzia³ów zaœ skierowa³ marszem w kierunku Bugu. Kompania ta natrafi³a na sowiecki batalion z 58. PS i po walce musia³a siê wycofaÌ. Brygada, która dotar³a do szosy, równie¿ napotka³a przeciwnika i zosta³a zmuszona do przebijania siê lasami w kierunku Szacka. By³ to powa¿ny b³¹d. Ale zamieszanie zapanowa³o te¿ po stronie sowieckiej. Pododdzia³y 58. i 112. PS rozproszy³y siê w lesie. P³k Russijanow by³ kompletnie niezorientowany, jakie si³y polskie ma przed sob¹.

Po zapadniĂŞciu zmroku pomimo ciÂągle trwajÂącej wymiany ognia pododdziaÂły KOP przeszÂły marszem przez Szack w kierunku przeprawy na Bugu. Zgrupowanie ppÂłk. Sulika przeprawiÂło siĂŞ na zachodni brzeg rzeki pomiĂŞdzy ZbereÂżem a Grabowem. Niestety, ciĂŞÂżki sprzĂŞt, w tym samochody, trzeba byÂło porzuciĂŚ. W rejonie Grabowa 29 wrzeÂśnia 1939 roku przed poÂłudniem znalazÂła siĂŞ takÂże Brygada „Polesie”, ktĂłra walczÂąc przemaszerowaÂła przez Szack w kierunku przeprawy. Stracono tabory, pluton armat przeciwpancernych i kilka ckm.

W bitwie o Szack polegÂło lub zostaÂło zamordowanych 14 oficerĂłw i siedmiu podoficerĂłw zawodowych, w wiĂŞkszoÂści z Brygady „Polesie”. Straty obejmowaÂły okoÂło 500 ÂżoÂłnierzy, polegÂłych, rannych i zaginionych lub tych, ktĂłrzy dostali siĂŞ do niewoli. Straty 52 DS. wyniosÂły 81 – 82 zabitych, 184 – 185 rannych, stracono dziewiĂŞĂŚ czoÂłgĂłw i piĂŞĂŚ traktorĂłw Komsomolec. DowĂłdca 52. DS zostaÂł zdjĂŞty ze stanowiska.

[Maciej]

Osaczeni pod Wytycznem

Po przeprawie przez Bug pododdziaÂły ppÂłk. Nikodema Sulika znalazÂły siĂŞ w lesie na wschĂłd i poÂłudnie od Kosynia. 10 km dalej na pó³noc znalazÂła siĂŞ Brygada „Polesie” (pomiĂŞdzy Sobiborem a OsowÂą). Po zebraniu caÂłej grupy KOP, ktĂłra liczyÂła okoÂło 3000 ÂżoÂłnierzy, dokonano reorganizacji, formujÂąc Batalion „Polesie”. DowĂłdztwo nad nim obj¹³ ppÂłk Jan Dyszkiewicz. Dotychczasowy dowĂłdca Brygady „Polesie” z powodu wyczerpania, nie byÂł w stanie dalej dowodziĂŚ. 30 wrzeÂśnia 1939 roku po poÂłudniu grupa KOP jednÂą kolumnÂą opuÂściÂła lasy i drogÂą na HaĂąsk do rana nastĂŞpnego dnia miaÂła dotrzeĂŚ do lasĂłw na zachĂłd od Wytyczna. NastĂŞpnie planowano przemarsz do lasĂłw parczewskich i do³¹czenie do siÂł SGO „Polesie” gen. Kleeberga.

Do rejonu Wytyczna Polacy dotarli prawie bez przeszkĂłd. Tylko batalion KOP „BereÂźne” stoczyÂł potyczkĂŞ, w czasie ktĂłrej zniszczyÂł ogniem armat ppanc. i dwa sowieckie czoÂłgi. RĂłwnieÂż Rosjanie podjĂŞli budowĂŞ przeprawy na Bugu i dziaÂłania poÂścigowe. G³ówny ciĂŞÂżar walk spadÂł na 253. PuÂłk wsparty innymi pododdziaÂłami, czoÂłgami oraz lotnictwem.

Gen. Orlik-RĂźckemann 1 paÂździernika 1939 roku rozmieÂściÂł polskie siÂły nastĂŞpujÂąco: trzy bataliony z puÂłku KOP „Sarny” zajĂŞÂły skraj lasu na wschĂłd od WĂłlki Wytyckiej w kierunku poÂłudniowym, sama miejscowoœÌ nie zostaÂła obsadzona – byÂła jedynie dozorowana przez oddziaÂł saperĂłw z jednym rkm, Batalion „Polesie” miaÂł marszem ubezpieczonym dotrzeĂŚ w rejon miejscowoÂści Wytyczno.

Kompania sowieckich czo³gów T-37 oko³o godziny 3 osi¹gnê³a skraj Wytyczna. Tam zosta³a ostrzelana ogniem dwóch armat ppanc., które zniszczy³y dwa czo³gi. Pó³ godziny póŸniej, ogniem z broni maszynowej zosta³ ostrzelany szwadron kawalerii, który zmuszony zosta³ do odwrotu. Dowódca 253. PS po przeprowadzeniu rozpoznania bojem postanowi³ zaatakowaÌ polskie pozycje o œwicie.

Szwadron kawalerii i batalion piechoty przed godzinÂą ĂłsmÂą opanowaÂły Wytyczno, biorÂąc do niewoli okoÂło 400 ÂżoÂłnierzy. Straty strony sowieckiej wyniosÂły dziesiĂŞciu zabitych i 23 rannych. Drugi batalion nacieraÂł wzdÂłuÂż wschodniego brzegu jeziora Wytyckie, gdzie napotkaÂł silny opĂłr. Ostrzelany przez artyleriĂŞ i broĂą maszynowÂą (ÂźrĂłdÂła sowieckie podajÂą, Âże ckm-y rozmieszczone byÂły na Âłodziach na jeziorze), zostaÂł zmuszony do wycofania siĂŞ ze stratami 15 zabitych i 60 rannych. OddziaÂły polskie byÂły w tym czasie systematycznie ostrzeliwane i bombardowane przez samoloty sowieckie. Gen. Orlik-RĂźckemann, chcÂąc zyskaĂŚ na czasie i przegrupowaĂŚ siÂły, wydaÂł rozkaz dla Batalionu „Polesie” ataku na skrzydÂło przeciwnika, na wschĂłd od Wytyczna. Mimo potwierdzenia rozkazu, atak nie zostaÂł przeprowadzony. W szeregi polskie wkradÂło siĂŞ rozprĂŞÂżenie i zmĂŞczenie. CzêœÌ ÂżoÂłnierzy zaczĂŞÂła siĂŞ poddawaĂŚ, inni byli niezdolni do walki. Batalion „Polesie” przestaÂł praktycznie istnieĂŚ.

DowĂłdca Grupy KOP podj¹³ wiĂŞc decyzjĂŞ o oderwaniu siĂŞ w poÂłudnie od przeciwnika i skierowania pozostaÂłych siÂł do lasĂłw koÂło Sosnowicy. OdwrĂłt zauwaÂżyli Sowieci, przystĂŞpujÂąc do Âźle zorganizowanego zresztÂą poÂścigu. Kolumna byÂła atakowana rĂłwnieÂż przez sowieckie samoloty. Po dotarciu w nakazany rejon oddziaÂły zostaÂły rozwiÂązane i rozproszone. CzĂŞÂści ÂżoÂłnierzy udaÂło siĂŞ dotrzeĂŚ do SGO „Polesie”. Grupa oficerĂłw z gen. Orlikiem-RĂźckemannem podjĂŞÂła decyzjĂŞ o utworzeniu organizacji Tajny KOP.

Straty poniesione przez Armiê Czerwon¹ w bitwie pod Wytycznem wynios³y: 31 zabitych, 94 rannych, trzy czo³gi T-37, trzy traktory Komsomolec i usz- kodzony jeden czo³g. Wed³ug danych sowieckich polskie straty wynieœÌ mia³y 380 zabitych i 1000 ¿o³nierzy wziêtych do niewoli. Rannych polskich ¿o³nierzy przewieziono do Wytyczna i tam zamkniêto w jednym z budynków (Dom Ludowy). WiêkszoœÌ z nich zmar³a z up³ywu krwi i odniesionych ran.

[jacek]

Korpus Ochrony Pogranicza

W 1924 roku utworzony zosta³ Korpus Ochrony Pogranicza. Mia³ co robiÌ, bowiem napadów band dywersyjnych z terenu Kraju Rad odnotowano w owym roku a¿ 200. Np. w sierpniu 100-osobowa grupa pod dowództwem oficera Armii Czerwonej opanowa³a miasto Sto³pce, które zosta³o spl¹drowane, oraz zniszczono posterunek policji i stacjê kolejow¹. Zadaniem KOP mia³a byÌ ochrona i obrona granicy wschodniej, walka z grupami dywersantów przekraczaj¹cych granicê paùstwow¹ oraz prowadzenie tzw. wywiadu p³ytkiego obejmuj¹cego obszar w g³¹b ZSRR do 50 km. KOP, choÌ formalnie podporz¹dkowany MSW, mia³ swoimi si³ami w czasie dzia³aù wojennych wesprzeÌ dzia³ania regularnych jednostek WP.

 Wsparcie stanowiÂły wydzielone puÂłki piechoty i kawalerii, ktĂłre w pierwszym momencie agresji miaÂły osÂłoniĂŚ granicĂŞ z ZSRR, LitwÂą i ÂŁotwÂą. Stan liczebny KOP 1 czerwca 1939 roku wynosiÂł 23 299 ÂżoÂłnierzy, w tym 857 oficerĂłw, 3282 podoficerĂłw i 19 160 szeregowcĂłw. Ostatnim dowĂłdcÂą KOP zostaÂł gen. bryg. Wilhelm Orlik-RĂźckemann.

[video]

Sokal  i kresy nad Bugiem - dvd
 

 
 
O czym jest film?
 
PrzepiĂŞkne sÂą wnĂŞtrza cerkwi obrzÂądku grecko-katolickiego, m.in. Âśw. Piotra i PawÂła oraz Âśw. MikoÂłaja, w ktĂłrej B.Chmielnicki braÂł Âślub.
 
Sporo miejsca zajmuje pobyt w ruinach paÂłacu Potockich i czynnym juÂż od 2004 r. koÂściele rzymsko-katolickim i cerkwi w Tartakowie.
 
W maju 2007 r.  odbyÂła siĂŞ w tym koÂściele Msza Âśw. w dwĂłch jĂŞzykach: polskim i ukraiĂąskim. Normalnie raz w tygodniu przyjeÂżdÂża ksiÂądz z Czerwonogradu (dawniejszy Krystynopol) i odprawia naboÂżeĂąstwa w jĂŞzyku ukraiĂąskim.
 
Na pewno duÂże wraÂżenie zrobiÂą ujĂŞcia klasztoru BernardynĂłw (obecnie znajduje siĂŞ w nim ciĂŞÂżkie wiĂŞzienie) oraz piĂŞkne widoki starego miasta i cmentarza w Sokalu. Wszystko jest uzupeÂłnione rozmowami z mieszkaĂącami sokalszczyzny w jĂŞzyku polskim i ukraiĂąskim.
 
Fragmenty filmu moÂżna obejrzeĂŚ po klikniĂŞciu na linki:
 
Sokal k/Lwowa - intro do filmu:
http://rodowy.pl/video/sokal_intro.WMV
 
 Sokal k/Lwowa -cerkiew pw. Âśw.Piotra i PawÂła:
http://rodowy.pl/video/cerkiew_pp.WMV
 
 ZabuÂże k/Sokala - cerkiew pw. Âśw. MichaÂła ArchanioÂła:
http://rodowy.pl/video/cerkiew_zab.WMV
 
Czas trwania filmu = 70:00 minut
 
Informacje i zamĂłwienia:
 
sokal2@wp.pl
tel.660-332-172